Botswana

Januari 2022, Firm of the Future

De zon werpt haar laatste stralen op de groene, uitgestrekte vlakte. Achter ons horen we het trappelen van hoeven. Een groep zebra’s met veulens galoppeert langs de bosrand. Op de achtergrond het gekwetter van vogels, bijgestaan door het lage geknor van nijlpaarden. De warme grond onder onze voeten, de eerste sterren verschijnen aan de hemel; we zijn het besef van plaats en tijd even kwijt. 

Firm of the Future heeft zich gewaagd aan het waterrijke hart van Afrika: de Okavangodelta in Botswana. Een studiereis naar de grootste binnenlandse delta ter wereld onthulde een imponerend ecosysteem. Van 2 tot 10 januari hebben we hebben ons ondergedompeld in de weerbaarheid en diversiteit van de delta en de natuurlijke processen en patronen. Aan de hand van games, theorielessen, en bovenal expedities in de natuur hebben we onszelf en de delta beter leren kennen. Water stond centraal, als de bron en drijvende kracht van al het leven. En dat heeft ons aan het denken gezet.   

Symbiose

Het is fascinerend om te zien dat wederkerige relaties in de natuur de regel zijn. Er bestaat geen dier dat leeft en beweegt enkel ten functioneel voordeel van zichzelf. Soms is deze symbionten relatie duidelijk zichtbaar, de andere keer komt ze verassend uit de hoek. Een voorbeeld van mutualisme vinden we in de relatie tussen vogels en grotere zoogdieren. De kleine oxpecker lift mee op de rug van zebra’s, giraffen, buffels en andere grote dieren. Hij haalt het ongedierte uit de vacht, wat de kans op ziektes verkleint. Daarnaast slaan de vogels alarm wanneer er gevaar dreigt, niet onbelangrijk op vlaktes waar leven of dood een kwestie van seconden is. 

Niet altijd is zo’n symbionten relatie in het voordeel van beide partijen. Zo nemen parasitaire klimbomen het leven over van hun gastheer: grote gezonde bomen. De klimbomen werken hun weg omhoog langs de stam en overgroeien de gastheer, waardoor ze al het licht wegnemen en de gastheer langzaam afsterft. Zo zien we dat relaties in de natuur niet altijd over leven gaan; soms ook over de dood. Maar Kunnen we leren van de natuur en onze (zakelijke) relaties versterken door te focussen op de win-win en het lokaal aangaan van relaties? Met een focus op waarde-uitwisseling, in plaats van financieel gewin, leggen we de nadruk op de mens: hoe zetten we mensen in hun kracht en waar worden ze blij van? 

Fibonacci

Waarom hebben bloemen 3 of 5 blaadjes? Is het toeval dat honingraten van een bijenkorf zeshoekig zijn? En waarom krult de staart van een luipaard zich perfect rond? Firm of the Future werkt volgens de theorie en filosofie van Biomimicry. Kort gezegd gaat Biomimicry over leren van de natuur.  Bio staat voor leven en mimicry voor nabootsen. Biomimicry als theorie leert ons kijken naar de natuur als waardevol leermeester: de 3.8 miljoen jaar aan evolutie hebben het leven op aarde gemaakt zoals het is. Alles wat bestaat op aarde is er omdat het werkt en een functie heeft. De systemen, processen en patronen in de natuur kunnen ons dus veel leren. Biomimicry als filosofie vraagt ons naar binnen te keren. Het aangaan van de verbinding met de natuur is van essentieel belang voor het praktiseren van Biomimicry. 

Botswana heeft ons nog dichter bij (onze eigen) natuur gebracht. De theorie van Fibonacci heeft ons een wiskundige verklaring gegeven voor de verbondenheid in alles dat leeft en beweegt. Fibonacci is misschien wel de beroemdste getallenreeks uit de wiskunde. De Fibonacci reeks werd voor het eerst gevonden in het boek Liber Abaci in 1202, geschreven door Leonardo van Pisa, bijnaam Fibonacci. Deze reeks van getallen is oneindig lang en ontstaat door de som van de twee voorgaande getallen bij elkaar op te tellen, beginnend bij 0 en 1. Zet je de Fibonacci reeks om in vierkanten, dan moet de zijde van een vierkant gelijk zijn aan de som van de zijdes van de twee voorgaande vierkanten. Verbind je deze vierkanten met 1 lijn, dan krijg je de Fibonacci spiraal.

Met verbazing hebben we in Botswana aanschouwd hoe de Fibonacci spiraal en de verhouding van de reeks getallen terugkomt in de natuur: van de verhoudingen in je eigen lichaam, de opbouw van schelpen, het aantal bloemblaadjes van planten, tot de opbouw van ons sterrenstelsel. Zelfs energie beweegt volgens deze spiraal, denk aan kolken in het water. 

We weten dat mensen tot rust komen in de natuur, zou het kunnen komen door de Fibonacci verhoudingen? Het is fascinerend om te beseffen dat menselijke creaties die de Fibonacci verhouding bevatten fijn zijn om naar te kijken en te luisteren. Het kost ons geen moeite om naar het Leonardo da Vinci schilderij te kijken of muziek van Mozart te beluisteren, omdat het natuurlijke verhoudingen bevat en logisch aanvoelt en -hoort. Het komende jaar gaat ons team onderzoeken of de reeks van Fibonacci breed gedragen kan worden in ons werk: van marketing en communicatie, muziek, en ruimtelijke vraagstukken tot advies richting klanten. Werken met de kracht van de natuur!

Fractals

Zoals de Fibonacci reeks overal terugkomt als patroon, zien we dat fractals alomtegenwoordig zijn in de natuur als structuren. Simpelweg is een fractal een kleine structuur die lijkt op grotere structuren en visa versa. Zo komen we op planeten dezelfde structuren tegen als in onze DNA-cellen, wonderbaarlijk! Neem een dennenboom. Een dennenboom bestaat uit een stam met takken, zijtakken en twijgen met daaraan naalden. De dennenboom is opgebouwd uit kleinere structuren die vergelijkend zijn met de structuur van de boom als geheel. Fractals zijn in andere woorden zelfgelijkend.

De delta in Botswana kent tal van voorbeelden van fractals. Een fractal die het landschap kenmerkt zijn de kleine eilandjes met gras. Soms nog geen 10 cm in doorsnede, vormen tal van gras eilandjes een groot moeraslandschap. Met gemak drijft een fractal van gras weg en komen er nieuwe bij. Zo ontstaat een landschap dat constant verandert. Een belangrijke leerschool voor ons. Fractals leren ons flexibiliteit in te bouwen. De opbouw van fractals tot een groter geheel is een modulaire structuur. Delen kunnen wegvallen en weer bijkomen, maar het groter geheel blijft bestaan. Kunnen wij werken met modulaire opbouw in ruimtelijke opgaven om ons beter af te stemmen op veranderende omstandigheden? 

Het indrukwekkende is dat juist de fractals die sterk zijn (dat wil zeggen in het groter geheel passen) zich uitbreiden. Dat maakt fractals ook toekomstbestendig. Hetgeen dat werkt wordt herhalend uitgebreid. Kunnen wij gebruik maken van structuren die werken en deze uitbreiden? Dit kunnen we toepassen op ruimtelijke opgaven maar ook op organisatorische vraagstukken. De opbouw van een organisatie uit afzonderlijk werkbare onderdelen zorgt voor een waardeketen die in steeds verschillende configuraties met elkaar kan samenwerken.

Dit zorgt voor efficiency, het zo doelgericht mogelijk inzetten van middelen. Ook borgt het dat innovatie kan bestaan in tijden van onzekerheid. Een organisatie opbouwen aan de hand van fractals betekent zeker niet dat de subonderdelen van deze organisatie er gelijk uitzien. Er is in tegendeel ruimte voor differentiatie in de verschillende onderdelen: wat werkt wordt uitgebreid en dat maakt de organisatie tot een sterker geheel maakt. Firm of the Future neemt de kennis van fractals in termen van modulariteit en toekomstbestendigheid mee in duurzame transitievraagstukken binnen organisaties en in ruimtelijke opgaven.  

Afbeelding 1 & 2: Vergelijking van het moeraslandschap van de Okavangodelta met het neuraal netwerk in ons brein. Voorbeelden van fractals.

De weg van de minste weerstand 

Water volgt het reliëf van het landschap en kiest daarin de weg van de minste weerstand tussen ingesleten structuren. De Okavangodelta is bijzonder: ze is dynamisch . Het is de grootste delta ter wereld en is gesitueerd binnen twee grote greppels. De Okavango Rivier maakt de dienst uit als alluviale rivier. Onderhevig aan seizoensgebonden overstromingen treedt de rivier buiten haar oevers. Deze seizoensgebonden overstromingen vormen een bron van leven voor het groen, de dieren en de lokale bevolking.

De watertoevoer is afhankelijk van inkomend water uit Angola, van regenval en van evapotranspiratie. In laaggelegen, vlakke rivierdalen zijn rivieren van nature meanderend. Doordat de stroomsnelheid in de buitenbocht toeneemt wordt grond weggespoeld. In de binnenbocht neemt de stroomsnelheid af waardoor sediment kan worden afgezet. De Okavango meander bepaalt de waterdiepte, stroomsnelheid, sediment grootte en vegetatie aan de oever. 

Bijzonder is dat de waterbeweging in de delta met name verticaal is en niet horizontaal. De delta is hydrologisch afgesloten: er gaat geen grondwater weg en een minimale hoeveelheden oppervlaktewater stroomt de delta uit. De rivier groeit en krimpt door buiten haar oevers te treden en te vertakken in ongelofelijk veel kleine kanalen. Dat is mogelijk doordat de oevers doorlaatbaar zijn. De oevers bestaan uit grassen die geworteld zijn in turf met daaronder losse sediment grond.

Wanneer je vanaf een bootje op de rivier naar de kant kijkt heb je geen idee waar je aan land kan stappen. De beste indicatie is de bomenrand, die doet aannemen dat er vaste grond is. Kunnen we de dynamiek van ons Nederlandse delta landschap onder de loep nemen en leren van de natuurlijke waterloop van de Okavango? Alhoewel de Botswaanse en Nederlandse delta verschillen in termen van chemie, fysica en ontwikkeling over tijd, is de dynamiek in het landschap een waardevolle inspiratie voor de inrichting van ons eigen rivierenlandschap.    

In de stilte van de natuur hebben we wijsheid gevonden. De reis terug naar het leven in Nederland voelde bijna als een ‘rite de passage’, een overgangsritueel. Botswana heeft ons ontzettend veel gegeven. Misschien is het belangrijkste nog wel  reflectie. Reflectie naar onze eigen samenleving en de bouwstenen waar deze uit bestaat. De delta heeft ons laten zien en voelen wat echt belangrijk is: gebruik wat aanwezig is, bouw wederkerige relaties op, zoek verbondenheid en gelijkenis in patronen en structuren en leef in afstemming met je omgeving. Met een hoofd vol inspiratie, praktische voorbeelden en een versterkt team, gaat Firm of the Future 2022 in. Durven we als mensen de weg van de minste weerstand, de natuurlijke weg, te kiezen? 

Britt Snellen

Consultant Welzijn & Gedrag